Porady logopedyczne - afazja

Afazja w literaturze przedmiotu definiowana jest różnorako. Zarówno w zakresie nomenklatury jak i klasyfikacji. W klasycznym ujęciu afazja rozumiana jest jako „zaburzenie języka związane z brakiem wykształcenia się kompetencji, ich wykształceniem się w stopniu niewystarczającym do prawidłowej realizacji wypowiedzi lub z rozpadem systemu komunikacyjnego” (WHO). Taka optyka patrzenia nie oddaje jednakże istoty zaburzeń czy deficytów, które obserwujemy w przypadku dzieci. W tej grupie pacjentów mówimy o nieprawidłowym rozwoju mowy, braku jej integracji, w przeciwieństwie do osób dorosłych, u których zaobserwować można dezintegrację mowy. Afazja jest zatem specyficznym zaburzeniem rozwoju mowy wynikającym z zaburzeń wrodzonych lub nabytych powstałych w okresie prenatalnym, perinatalnym lub postnatalnym i nie jest konsekwencją innych zespołów zaburzeń.  Do przyczyn wrodzonych najczęściej zalicza się

nieprawidłowości w pierwszym trymestrze ciąży, spowolnienie lub zaburzenia mielinizacji włókien nerwowych lub nieprawidłowy rozwój dróg nerwowych odpowiedzialnych za mowę. Wśród przyczyn nabytych wyróżnia się czynniki egzogenne (np. urazy czy schorzenia mózgu). O afazji nabytej mówimy wówczas, gdy dziecko osiągnęło jakąś sprawność językową, po czym nastąpiła jej utrata. Dochodzi do rozpadu systemu komunikacyjnego, czyli dezintegracji mowy. Dziecko traci posiadane umiejętności językowe, następnie obserwujemy wstrzymanie lub opóźnienie dalszego rozwoju mowy. Proces ten następuje pomiędzy 2 a 6- 7 r.ż. Afazja wrodzona zaś objawia się brakiem lub opóźnieniem rozwoju mowy dziecka, u którego wcześniej nie zaobserwowano jej prawidłowego rozwoju.

Analizując literaturę przedmiotu, można dokonać następującej klasyfikacji:

a. alalia ( do końca 1 r.ż.)

b. niedokształcenie mowy o typie afazji ( od 2 do 6 r.ż.)

c. afazja dziecięca ( po 6 r.ż.)

Zgodnie z kryterium objawowym, literatura przedmiotu wyróżnia trzy odmiany afazji rozwojowej:

afazję typu ekspresyjnego, typu percepcyjnego i percepcyjno- ekspresyjnego (mieszaną).

Kryteria diagnostyczne afazji dziecięcej typu ekspresyjnego obejmować będą wczesne ujawnienie się deficytów, niższy stopień rozwoju języka w porównaniu z dziećmi w danym wieku, prawidłowości związane z rozwojem słuchu, normą intelektualną, brakiem deficytów poznawczych, uszkodzeń obwodowych mechanizmów mowy oraz deficytów neurologicznych. Ponadto, narządy artykulacyjne zbudowane są prawidłowo. W afazji typu ekspresyjnego dochodzi do zaniku lub niewykształcenia mowy spontanicznej, często przy dobrym jej rozumieniu. Dysfunkcja obejmuje zdolność mówienia, nazywania i powtarzania.  Zaobserwować można także niezgrabność ruchową, występują trudności w kontaktach społecznych, deficyty koncentracji uwagi. Wypowiedzi dziecka są krótkie, czasami nie mówi wcale lub niechętnie się wypowiada, szczególnie na forum. Buduje zdania proste. Często niezrozumiałe dla otoczenia. Może nadużywać tych samych słów. Struktura zdania jest zaburzona, dziecko popełnia liczne błędy składniowe (np. nieprawidłowa fleksja, opuszczanie końcówek wyrazu). Występują metatezy, substytucje i zniekształcenia fonetyczne. Rozumie jednak polecenia i adekwatnie na nie reaguje. Problem może sprawiać rozumienie zdań złożonych. Słownictwo dziecka jest ubogie. Pojawiają się także trudności w nazywaniu przedmiotów, dziecko często stosuje nazwy zastępcze lub charakterystyki funkcjonalne. Ponadto,  przejawia trudności w nauce. W konsekwencji pojawiają się zaburzenia emocjonalne, niekiedy także zaburzenia zachowania będące efektem deficytów komunikacyjnych.

W afazji typu percepcyjnego występuje zaburzenie rozumienia mowy pomimo prawidłowego słyszenia dźwięków mowy. Dziecko słyszy i mówi, jednakże nie rozumie znaczenia słów czy przekazów słownych. Mowa spontaniczna jest zachowana, często występuje wielomówność.       

W zdaniach pojawiają się agramatyzmy. Wśród objawów wtórnych zaobserwować można zaburzenia zachowania, społeczne czy emocjonalne.

W afazji mieszanej zaburzone jest rozumienie mowy, zniekształceniu ulega artykulacja wyrazów, występują deficyty w obszarze ekspresji mowy, pojawiają się błędy artykulacyjne przy zachowanej prawidłowej wymowie pojedynczych głosek. Dziecko buduje nieprawidłowe zdania, w których występują kontaminacje, metatezy, inwersje czy asymilacje. Wśród objawów wtórnych najczęściej wymienia się: zaburzenia społeczno- emocjonalne, nadpobudliwość ruchową z deficytami uwagi.

Terapia afazji prowadzona jest przez logopedę lub neurologopedę. Istotnym jest jednak wsparcie psychologiczne dziecka, a także oddziaływania psychopedagogiczne mające na celu zniwelowanie dysfunkcji emocjonalnych czy w obszarze zachowania. Dobra terapia to zatem ta, która koncentruje się na holistycznym postrzeganiu afazji.

Autor: Tomasz Kuta